ΚΟΣΜΟΣ / Τετάρτη 15 Οκτωβρίου 2025, 11:00 / Συν 1
Το «θαύμα» του Rentenmark: Η μέρα που η Γερμανία σταμάτησε την πτώση – Και η σκιά που έμεινε.
Το Βερολίνο ζει στην απόγνωση. Ένα καρβέλι ψωμί κοστίζει 25 δισεκατομμύρια μάρκα. Ένα ποτήρι μπύρα, 150 εκατομμύρια. Ένα γράμμα, 15 εκατομμύρια για να σταλεί, 30 εκατομμύρια δύο μέρες αργότερα. Οι τιμές ανεβαίνουν τόσο γρήγορα που τα ταμπελάκια στα ράφια μένουν κενά. Κανείς δεν προλαβαίνει να τα αλλάξει.
Οι άνθρωποι τρέχουν στα μαγαζιά μόλις πληρωθούν. Το χαρτονόμισμα χάνει αξία με τις ώρες. Οι γυναίκες σπρώχνουν καροτσάκια γεμάτα με δέματα χρημάτων που δεν αξίζουν τίποτα.
Είμαστε στο φθινόπωρο του 1923. Και η Γερμανία βουλιάζει στην απόλυτη νομισματική τρέλα. Ένα δολάριο αντιστοιχεί σε 25 δισεκατομμύρια μάρκα – και μέσα σε λίγες εβδομάδες θα φτάσει τα τέσσερα τρισεκατομμύρια. Ο κόσμος ζει μέσα σε αριθμούς που δεν έχουν πια νόημα.
Η χώρα που τυπώνει χρόνο αντί για αξία
Η κρίση ξεκινά μήνες νωρίτερα, όταν η Γαλλία και το Βέλγιο καταλαμβάνουν τη βιομηχανική περιοχή του Ρουρ, απαιτώντας πολεμικές αποζημιώσεις σε κάρβουνο και χάλυβα. Η κυβέρνηση του Βίλχελμ Κούνο απαντά με «παθητική αντίσταση» — κανένας εργάτης δεν θα δουλέψει για τον κατακτητή. Όμως οι εργάτες πρέπει να πληρωθούν, και το κράτος, χωρίς φόρους, κάνει το μόνο που μπορεί: τυπώνει χρήμα.
Τα πιεστήρια του Ράιχ δεν σταματούν ποτέ. Χαρτονομίσματα βγαίνουν κυριολεκτικά καπνίζοντας, ακόμα υγρά από το μελάνι. Όμως δεν υπάρχει τίποτα να τα στηρίξει — ούτε χρυσός, ούτε παραγωγή, ούτε εμπιστοσύνη. Ολόκληρη η οικονομία λειτουργεί με χαρτί χωρίς αξία.
Η Γερμανία τυπώνει χρόνο, όχι πλούτο. Και ο χρόνος τελειώνει.
Τον Αύγουστο, ο Κούνο παραιτείται. Ο Γκούσταβ Στρέζεμαν σχηματίζει νέα κυβέρνηση, γνωρίζοντας ότι έχει ελάχιστες εβδομάδες για να αποτρέψει την κατάρρευση του κράτους. Οι ταραχές φουντώνουν. Στα καταστήματα γίνονται λεηλασίες. Ο στρατός στήνει οδοφράγματα, οι επαρχίες απειλούν να αποσχιστούν. Το νόμισμα είναι νεκρό. Μαζί του και η πίστη στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης.
Η χώρα βρίσκεται κυριολεκτικά σε κατάσταση πολιορκίας. Η φράση «πληθωρισμός» δεν αρκεί πια. Είναι μαζική υστερία. Μισθοί που δεν φτάνουν για ένα γεύμα, αποταμιεύσεις που εξαφανίζονται μέσα σε μια μέρα. Σπίτια πωλούνται για λίγα δολάρια. Εταιρείες, για μερικές λίβρες βούτυρο.
Η γέννηση του Rentenmark
Μέσα σε αυτό το χάος, ο νέος υπουργός Οικονομικών, Χανς Λούθερ, και ο πρόεδρος της Reichsbank, Γιάλμαρ Σαχτ, αναζητούν λύση. Ο χρυσός έχει χαθεί, τα αποθέματα εξαντλημένα, η πίστη ανύπαρκτη. Και όμως, στις 15 Οκτωβρίου 1923, υπογράφεται ένα διάταγμα που μοιάζει με απελπισμένο στοίχημα: η δημιουργία ενός νέου νομίσματος, του Rentenmark.
Δεν θα βασίζεται σε χρυσό — γιατί δεν υπάρχει. Θα στηρίζεται στη γη. Στις καλλιέργειες, στα εργοστάσια, στα σπίτια, στα χωράφια. Η αξία του θα εξασφαλίζεται από μια υποθήκη πάνω στην ίδια τη χώρα, ύψους 3,2 δισεκατομμυρίων χρυσών μάρκων.
Ένα Rentenmark ισούται με ένα τρισεκατομμύριο παλαιά Papiermark. Όμως για πρώτη φορά μετά από χρόνια, αυτό το χαρτί θα έχει νόημα.
Η εμπιστοσύνη επιστρέφει
Το νέο νόμισμα παρουσιάζεται επισήμως σαν σήμερα, 15 Οκτωβρίου 1923. Δεν έχει χρυσό αντίκρισμα, αλλά έχει κάτι σπανιότερο: εμπιστοσύνη. Οι πολίτες το δέχονται, οι αγορές σταθεροποιούνται, οι τιμές παγώνουν. Μέσα σε λίγες μέρες, ο ρυθμός του πληθωρισμού σταματά. Η Γερμανία ξαναβρίσκει αναπνοή.
Οι φωτογραφίες της εποχής δείχνουν ουρές έξω από τα καταστήματα με τα νέα χαρτονομίσματα. Οι άνθρωποι τα πιάνουν στα χέρια τους διστακτικά, σαν να κρατούν το ίδιο τους το μέλλον. Για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, μπορούν να σχεδιάσουν την επόμενη μέρα.
Το τίμημα της σωτηρίας
Η επιτυχία του Rentenmark είναι εντυπωσιακή, αλλά το τίμημα βαρύ. Τα κρατικά προγράμματα πρόνοιας παγώνουν, χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι απολύονται, και οι φτωχότεροι μένουν χωρίς βοήθεια.
Όμως η χώρα επιβιώνει. Μέσα σε λίγους μήνες, η οικονομία σταθεροποιείται και η Γερμανία επανέρχεται στο διεθνές σύστημα με το σχέδιο Dawes του 1924.
Οι καταθέτες και οι συνταξιούχοι έχουν χάσει τα πάντα. Αλλά το κράτος σώζεται. Και το Rentenmark, έστω προσωρινά, αποδεικνύεται το πιο ισχυρό σύμβολο πίστης σε μια χώρα που δεν είχε πια τίποτα να πιστέψει.
Στις 15 Οκτωβρίου 1923, η Γερμανία σώζει το νόμισμά της.
Η σκιά που μένει
Η εμπειρία του 1923 δεν ξεχνιέται. Για μια ολόκληρη γενιά Γερμανών, ο φόβος του πληθωρισμού γίνεται ψυχικό τραύμα. Κάθε οικονομική κρίση, κάθε μεταρρύθμιση, κάθε υποψία αύξησης τιμών ξυπνά τον εφιάλτη του «χαρτονομίσματος χωρίς αξία».
Και δέκα χρόνια αργότερα, αυτός ο φόβος θα αποδειχθεί το πιο εύφλεκτο καύσιμο για τον λαϊκισμό, την οργή και τον εθνικισμό που οδηγεί την Ευρώπη στην επόμενη καταστροφή.
Πηγή: naftemporiki.gr